Calineczka. Kiwit, Kiwit!
Kawał doskonałej literatury o dojrzewaniu
Cal to 2,5cm. Narodzona z tulipana Calineczka zatem rzeczywiście wygodnie mieściła
się w wygodnie umoszczonym dla niej przez opiekunkę-matkę, łóżeczku z łupinki orzecha.
Historia narodzin bohaterki jest w zupełności wyjątkowa: oto samotna kobieta idzie
do starej czarownicy, by zapytać ją, skąd ma wziąć kogoś, kogo pragnie najbardziej: maleńkie dziecko. Dostaje nie byle jakie ziarenko, sadzi je w doniczce, a potem patrzy
jak kiełkuje kwiat, który otworzy się dopiero, gdy kobieta go pocałuje. W jego wnętrzu,
na maciupeńkim zielonym słupku (czy też, według innych tłumaczeń – stołeczku) siedzi maleńka dziewczynka.
Dzięki swej przybranej matce Calineczka prowadziła beztroskie, pełnej urody życie: w nocy Calineczka spała wybornie, a w dzień się bawiła na stole. Dobra kobieta postawiła na nim talerz z wodą, otoczony wiankiem kwiatów, których łodyżki były zanurzone w wodzie; listek tulipana zastępował łódkę, dwa pręciki kwiatowe stanowiły wiosła, i Calineczka pływała
sobie po talerzu od jednego brzegu do drugiego. Ślicznie to wyglądało!
(tłum. Cecylia Niewiadomska)
W owo życie ozdoby kobiecego stołu wkrada się wszakże przez rozbitą szybkę ropucha. Zwierzak jest obrzydliwy, na poziomie śmieszności charakterów ludzkich (błyskotliwie
i bardzo atrakcyjnie opisywanych przez Andersena) jest niespełnioną, okropną kobietą, która porywa Calineczkę dla swego syna, jego zaś stać tylko na wydobycie z siebie rechotu:
Kok, koak, breke-ke- keks*
Słysząc rozpaczliwy płacz ślicznego dziecka, z ratunkiem przypływają małe rybki, przegryzają łodyżkę liścia lilii – wyspy skazanej, i Calineczka, z pomocą zachwyconego
nią motyla, odpływa w idylliczną podróż strumykiem. Następuje kolejny gwałtowny zwrot akcji, i kolejne porwanie – tym razem przez chrząszcza, lecz tym razem cierpi jeszcze ktoś inny – przywiązany do masztu łódeczki motyl. Tu dostajemy od Jana Christiana Andersena przypowiastkę o tym, co dla kogo jest ładne, otóż dziewczynka
po raz pierwszy dowiaduje się, że wcale nie jest śliczna – od rodziny i znajomych chrabąszcza, i ten, choć sam jest nią zachwycony, uległszy presji opinii środowiska, odstawia Calineczkę w bezpieczne miejsce na łąkę.
Oto nastaje szczególny czas, motyw rzadko w dawnych bajkach spotykany – bohaterka
pozostaje przez całe lato i jesień sama w lesie, i świetnie sobie radzi. Wyrzucona nie gubi się, plecie z trawy wygodne łóżeczko, które podwiesza pod liściem, sama znajdowała sobie pożywienie, i owa samodzielność bardzo przypadła jej do gustu. Sytuacja zmienia się diametralnie z nadejściem zimy, kiedy to Calineczka znów zdana jest na pomoc
z zewnątrz. Teraz, jednak, już bez lęku, postanawia znaleźć ją sama. Zziębnięta puka
do drzwi bogatej myszy:
Calineczka stanęła we drzwiach jak żebraczek i cieniutkim głosikiem poprosiła o ziarenko
żyta lub jęczmienia, bo od dwóch dni nic nie jadła.
Za pomoc – dach nad głową, wikt i opierunek, płaci swej gospodyni utrzymując jej dom w czystości i opowiadając ciekawe historie. W ciemnych podziemnych korytarzach siedziby myszy dziewczynka tęskni wszak bardzo za słońcem, powietrzem, przestrzenią. Kolejnym kandydatem na męża dla Calineczki jest niezmiernie uczony, bogaty, lecz ślepy Kret, który nie znosi tego, czego nie zna. Pod ziemię trafia jaskółka, co do której kret jest pewien, że zamarzła (wyniośle traktuje wszystkie latające stworzenia). Bohaterka żałuje kojarzącego jej się z pięknem lata wędrownego ptaka, plecie mu dywanik i opatula uschniętymi kwiatkami; pod wpływem ciepła jaskółka się budzi, a wiosną odlatuje przez zrobiony dla niej otwór w ziemi. Calineczka odmawia towarzyszenia jej ze względu
na uczucia myszy.
Choć bohaterka wie, że zaślubiny kreta będą dla niej znaczyły wieczną rozłąkę
ze swobodą świata powyżej, ulega perswazjom myszy i wybiera pewność i dobrobyt. Rozpoczyna niemal żałobne ceremonie pożegnania ze światłem, jej starym światem;
w dzień ślubu o swoim losie opowiada jaskółce. Wdzięczny za ocalenie życia i wypusz-czenie z “lochu” ptak namawia ją do ucieczki, ponieważ tego dnia odlatuje do ciepłych krajów, nikt Calineczki nie znajdzie. Bohaterka zgadza się, sama przywiązuje do grzbietu zwierzęcia, znów zaczyna się pasjonująca, egzotyczna podróż nasycona pięknymi widokami:
Jaskółka przytuliła się do ziemi, dziewczynka weszła na nią i przywiązała się paskiem
do mocniejszych piórek. Potem ptaszek wzleciał w powietrze i płynął ponad lasami,morzami wznosił się ponad góry, wiecznym okryte śniegiem. Tam było zimno, lecz dziewczynka skryła
się pod skrzydełka ptaszka i tylko małą główkę wysunęła, aby widzieć te cuda, jakich pełno
na świecie Bożym. Doleciały na koniec do cieplejszych krajów. Tutaj słońce świeciło jaśniej
i goręcej, niebo było wyższe i dziwnie błękitne, a po rowach i płotach rosły najpiękniejsze zielone i granatowe winogrona. W lasach było pełno cytryn i pomarańcz, w powietrzu zapach kwiatów, prześliczne dzieci biegały po drodze, goniąc się z motylami.
Dziewczynka wybiera za mieszkanie kielich białego kwiatu, który wyrósł wśród odłamków niegdyś wspaniałej marmurowej kolumny. Ku jej zdziwieniu, ma on już lokatora – istotę wreszcie do niej podobną, równie pięknego ducha kwiatu. Zachwycony Calineczką elfi król natychmiast zdejmuje koronę i wręcza ją dziewczynce.
– Ach, czy ja jestem warta?—szepnęła zawstydzona Calineczka.
– Jesteś warta, bo jesteś dobra, śliczne dziecię, inaczej nie pokochałby cię ten ptaszek wielki
i nie przyniósł aż tu na skrzydłach.Kto umiał zdobyć przyjaźń jaskółki, ten godzien zostać królową elfów.
Calineczka jest już gotowa, by zostać królowa kwiatów, jest też u siebie – w końcu sama
z kwiatu się narodziła. Spotyka wielu innych, podobnych sobie rozmiarem, stworzeń, które przyjmują ja taką, jak jest. Ich obecność przysparza bohaterce skrzydeł – odtąd może sama już latać! Staje się Mają, sobą, nie długim na cal dziwadłem. Opowieść znajduje harmonijne, pomyślne zakończenie, co wcale u Jana Christiana Andersena
nie jest tak powszechne. Jaskółka wraca do Danii, do gniazda, które uwiła nad oknem “człowieka, który opowiadał wam tę bajeczkę. Kiwit, Kiwit!”
P.S. Duńska Tommelise była Calinką (H.F. Lewastam, 1859), Calóweczką (Anonim, 1892), Paluszką (Młodnicka, 1892), Malutką (Anonim, 1898), Dziecięciem elfów (Niewiadomska 1899), Calineczką (Rygiel, 1909), Kruszynką (Przemski, 1938), Palusią (Tarnowski 1938)
i Odrobinką (Zechenter 1946).
Tyle tytułem wstępu, teraz zapraszamy do obrazków 🙂
Dziecię Elfów, Hans Christian Andersen
Państwowe Wydawnictwo Literatury Dziecięcej „Nasza Księgarnia”,
Warszawa 1956
Ilustracje: Teresa Tyszkiewiczowa
Połowa lat 50. XX wieku to czas, który można nazwać momentem „tuż przed wybuchem” polskiej szkoły ilustracji. Już za moment pojawią się artyści, których nierozerwalnie łączymy z tym pojęciem: Józef Wilkoń, Janusz Stanny, Antoni Boratyński, Mirosław Pokora, Maria Uszacka czy Ewa Salamon (artystów było znacznie, znacznie więcej – dotykamy zaledwie wierzchołka góry lodowej). Tymczasem w ilustracji, po okresie socrealizmu, zaczyna dominować nurt malarsko-realistyczny. Lekkie, baśniowe formy, delikatna kreska, duża zdobność, kompozycje bardziej zachowawcze niż ekspery-
mentalne, tak mniej więcej można streścić obraz tego czasu.
VLUU L310W L313 M310W / Samsung L310W L313 M310W
VLUU L310W L313 M310W / Samsung L310W L313 M310W
W to tło wpisuje się postać niezwykle ciekawej osoby – Teresy Tyszkiewicz, malarki abstrakcji niegeometrycznej, wieloletniej wykładowczyni Łódzkiej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych, gdzie założyła i prowadziła Katedrę Druku na Tkaninie. Teresa Tyszkiewicz była również ilustratorką (przez wiele lat współpracowała ze „Świerszczykiem”) i to jej rysunki, a właściwie obrazy, ilustrują „Dziecię Elfów” opublikowane w 1956 r. Czuć w nich artystyczne zainteresowania artystki, zamiłowanie do form miękkich, malarskich, płynnych.
Ilustracje Tyszkiewiczowej można porównać z obrazami Jana Marcina Szancera (poświęcimy mu osobny artykuł, obiecujemy!), chociażby ze zwiewną Calineczką
o klasycznej formie wpisującą się już w kanon wyobrażeń o andersenowskiej
bohaterce.
VLUU L310W L313 M310W / Samsung L310W L313 M310W
Dziecię Elfów, Hans Christian Andersen
Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa
(opieramy się na wydaniu z 1978 r.)
Ilustracje: Olga Siemaszko
Olga Siemaszko, warszawska ilustratorka oraz malarka, jest jedną z ikonicznych postaci świata polskiej ilustracji dla dzieci. Przez lata pracowała jako kierownik artystyczny tygodnika „Świerszczyk”, za swoje rysunki zdobyła wiele prestiżowych nagród, w tym
np.: Nagrodę Honorową na I Ogólnopolskiej Wystawie Książki i Ilustracji w 1951 r.
czy Złoty Medal na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Edytorskiej – zdobyła go jako pierwsza polska laureatka nagrody IBBY w 1959 r. W 2000 r. została uhonorowana Medalem Polskiej Sekcji IBBY za Całokształt Twórczości dla Dzieci i Młodzieży.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Olga Siemaszko prezentuje rysunkowy nurt w polskiej ilustracji, skupia się przede wszystkim na kreowaniu scen czy krajobrazów z płaskich plam obwiedzionych silnym konturem, z delikatnym modelunkiem światłocieniowym. Jej kompozycje najczęściej rozgrywają się na jednobarwnym tle mocnego koloru, co dodatkowo zagęszcza
i spłaszcza plany. Siemaszko, sięgając nierzadko po delikatną groteskę czy zestawienia humorystyczne stała się mistrzynią przedstawiania świata o nieco surrealistycznym zabarwieniu. W podobny sposób opowiada historię Calineczki, skupiając się na pro-
wadzeniu mocno zarysowanej linii o miękkim i dekoracyjnym dukcie, co dodaje rysun-
kom dodatkowego smaczku – przypominają one subtelne ornamenty secesyjnych witraży.
Calineczka, Hans Christian Andersen
Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa
(opieramy się na wydaniu z 1983 r.)
Ilustracje: Elżbieta Gaudasińska
Elżbieta Gaudasińska, absolwentka warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, dyplom obroniła w pracowni malarstwa. W trakcie poszukiwań twórczych akcent jej działalności artystycznej przesunął się na ilustrację i to w tej dziedzinie zapisała się zauważalnie
i znacząco.
Wbrew powszechnej opinii, jaka kiedyś panowała, że ilustracja to coś podrzędnego,
że malarstwo jest czymś wyższym, doszłam do wniosku, że można być również dobrym
malarzem będąc ilustratorem.**
O randze jej twórczości świadczą liczne nagrody (w tym Złote Jabłko na Biennale Ilustracji w Bratysławie w 1985 r. i Medal Polskiej Sekcji IBBY w 2006 r.) oraz fakt, że była bohaterką jednego odcinka w dokumentalnym cyklu filmowym o polskich ilustratorach „Premio Europeo di Letteratura” (Robert Laus, 2009).
Gaudasińska, podobnie jak Siemaszko, kontynuuje nurt rysunkowy, wypracowała jednak swoją własną jego redakcję, kładą akcent przede wszystkim na świat wypeł-
niony dość gęsto przejaskrawionymi postaciami. Bohaterowie jej książek są charakterni
o wyrazistej mimice, żaba nie jest po prostu żabą, a wielką ropuchą o niebezpiecznym rysie. W kontraście postać Calineczki w rozkloszowanej czerwonej sukience z kokardą objawia się delikatnie, choć bynajmniej nie zwiewnie czy czarodziejsko – w interpretacji Gaudasińskiej świat baśni jest mocny w płaskiej plamie rysunku obwiedzionej silnym konturem, nie ma tu głębi czy przestrzeni, raczej ciasne wycinki rzeczywistości o nieco złowieszczej atmosferze. Jej rysunki, z lekka surrealistyczne, dalekie są od infantylizacji Andersenowskiej opowieści, co niestety tak częste bywa obecnie.
Calineczka, Hans Christian Andersen
Seria: Mistrzowie Klasyki Dziecięcej
Wydawnictwo Media Rodzina, 2008
Ilustracje: Aleksandra Kucharska-Cybuch
Nową wersję „Calineczki” zaproponowało w przywoływanej już serii „Mistrzowie
Klasyki Dziecięcej” wydawnictwo Media Rodzina. Świat maleńkiej bohaterki wykreowała Aleksandra Kucharska-Cybuch. Ilustratorka przeniosła opowiadanie w krainę szczelnie wypełnioną drobną kreską, której podporządkowane są kształt i kolor. To właśnie
ta kreska, przywołująca szlachetny charakter tradycyjnej odbitki graficznej, kładziona gęsto, jakby w potrzebie wypełnienia każdego wolnego miejsca kompozycji, oddaje
– w nieco inny sposób – „duszność” tej historii. Podobnie jak u Gaudasińskiej, w tych ilustracjach nie ma lekkości i blasku, a raczej subtelnie ukazany mrok i niebezpie-
czeństwo czające się na postać Calineczki. Ten niepokój doskonale gra z treścią baśni, po raz kolejny udowodniono, że można stworzyć cenną propozycję dla dzieci, daleką
od pastelu i słodyczy, choć jednocześnie łagodzącą nie zawsze łatwe współcześnie
w odbiorze baśnie duńskiego pisarza.
Calineczka, Grzegorz Kasdepke
na podstawie baśni Hansa Christiana Andersena
Wydawnictwo Agora , seria Kolekcja Dziecka, 2005
Ilustracje: Agnieszka Żelewska
Po raz drugi przywołujemy serię „Kolekcja Dziecka” (Wydawnictwo Agora 2005r.),
tym razem przedstawiając nową artystkę, Agnieszkę Żelewską. Absolwentka Wydziału Malarstwa i Grafiki w Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, zajmuje się ilustracją dla dzieci, fotografią i projektowaniem zabawek. Współpracuje między innymi z czasopismami „Świerszczyk” i „Dziecko”. Obserwujemy ją od kilku lat kibicując jej poszukiwaniom artystycznym (zwłaszcza w „Cukrowym miasteczku” wyd. Bajka
i „Zaczarowanej zagrodzie” Naszej Księgarni).
W 2005 roku Agnieszka Żelewska zaproponowała kolejną rysunkową redakcję Calineczki. Tym razem jednak nie spotkamy charakternych bohaterów o przerysowanych cechach czy atmosfery jak z surrealistycznego snu. Jest za to kolorowo, baśniowo, trochę
po dziecięcemu. Może nie pastelowo i słodko, ale na pewno w łagodniejszej i w weselszej wersji.
Tradycyjnie już opinię zostawiamy Czytelnikowi mając nadzieję, że nasz subiektywny wybór dał trochę inspiracji i zachęcił do podjęcia własnych tropów.
Basia i Maria
* w oryginale koax, koax, brekke-ke- kex!, cytat z komedii Arystofanesa „Żaby”
** cytat za pl.wikipedia.org
Źródła:
Jan Christian Andersen, Calineczka i inne baśnie, tłum. Cecylia Niewiadomska,
Wyd. Zielona Sowa, 2014;
Bogusława Sochańska, Czy potrzebny był nowy przekład baśni Andersena?,
w: Przekładaniec. A Journal of Translation Studies, 2009, nr. 22-23, str. 97-129;
http://czarownice.com/calineczka-motyw- drogi/
Fotografie zaczerpnęłyśmy z własnego archiwum, stron wydawców oraz portalu Allegro.
Dom Bajek 